De Buddenbrooks

In deze fijngevoelige roman wordt een tijdsbeeld gegeven van het Wenen van kort voor en in de Tweede Wereldoorlog. Een jongen van het platteland trekt naar de stad en komt in dienst van een winkelier in tabakswaren en aanverwante artikelen. Onder de klanten is ook de beroemde Joodse psychoanalyticus Sigmund Freud. In 1938 trekt Hitler met zijn leger Oostenrijk binnen en het altijd al aanwezige antisemitisme wordt plotseling voelbaar. De winkelbediende beleeft zijn eerste amoureuze avontuur, dat in een teleurstelling eindigt. Hij zoekt na een toevallige ontmoeting troost bij Freud en langzamerhand nemen die contacten toe. De winkelier krijgt te maken met anti-Joods geweld omdat Freud zijn klant is. Zijn winkel wordt vernield. Hij wordt na Freuds vertrek naar Engeland door de Gestapo opgepakt. De bediende probeert hem nog te redden, maar wordt uiteindelijk zelf ook gearresteerd. Op ingehouden toon vertelt dit verhaal het volwassen worden van een dorpsjongen in de stad, binnen het racistisch drama dat zich toen afspeelde. Een must voor wie zich bewust wil zijn van onze tijd.

In deze alom bejubelde roman keert de auteur (1975) terug naar de historische roman en combineert die met een kunstenaarsroman (het ontstaan van de Duitse taal en literatuur). Hij verplaatst Tijl Uilenspiegel van de dertiende naar de zeventiende eeuw, naar de Dertigjarige Oorlog. Als proloog zet hij met zijn streken een dorp aan tot geweld, waarbij hij zich een ongenaakbare, duistere sociopaat en kind van zijn tijd toont, die zich steeds weet te onttrekken aan moeilijke situaties en zich aan niets en niemand hecht. Na zijn harde jeugd (hij ontvlucht met Nele zijn dorp als zijn vader als occultist opgehangen is) volgen we zijn leven op een a-chronologische en episodische wijze. Indrukwekkend is het deel waarin hij hofnar is van de ‘Winterkoning’ Frederik V. van de Palts die met een alles-of-niets politiek de veroorzaker van de oorlog was. Kehlmanns onderkoelde stijl werkt uitstekend in dit vaak gewelddadig decor met magisch-realistische passages en andere historische figuren, maar identificatie met Tijl is zo goed als onmogelijk.

Na een zwaar motorongeval recapituleert begin veertiger Jules Moreau zijn bewogen leven. Hij was tien toen zijn ouders in 1983 omkwamen bij een auto-ongeluk en werd met zijn oudere broer en zus, Marty en Liz, in een internaat geplaatst. Liz ontwikkelt zich tot een vrijgevochten schoonheid die zich te buiten gaat aan alcohol, drugs en mannen; Marty wordt een lichtelijk autistische nerd. Jules zelf, als kind een getapte allesdurver, keert dromend in zichzelf en zo proberen ze alle drie om te gaan met het drama uit hun jeugd. Het tweede deel van de roman draait vooral om de onderbroken liefdesgeschiedenis tussen Jules en zijn klasgenote Alva. De auteur (1984) zoekt aan de hand van zijn door het lot geslagen protagonisten antwoord op psychologische, filosofische en existentiële vragen. Grote Vragen over liefde en dood, toeval en lotsbestemming, eindigheid en bestendigheid die wat ouwelijk aandoen voor een zo jonge schrijver. Het is de literaire verdienste van Wells dat zijn boek toch eerder ontroerend dan zwaarwichtig aandoet. Het won literaire prijzen en is in Duitsland een bestseller..

Semi-autobiografische, levensechte, beklemmende en deprimerende emigrantenroman van de bovenste plank over de ervaringen van de Duits-joodse koopman Otto Silbermann. Nog kort daarvoor een gerespecteerd burger, wordt hij door de pogroms van november 1938 (Kristallnacht) niet alleen gedwongen om zijn huis ver onder de waarde te verkopen, maar vindt er ook een aanslag op zijn woning en gezin plaats. Als een vogelvrij verklaarde vlucht hij en reist hij doelloos met de trein door Duitsland, met 40.000 Mark op zak. Na een vruchteloze poging illegaal de Belgische grens over te steken, sluit het net zich al snel om hem. Het zijn vooral de gesprekken en vertwijfelender wordende gedachten van Silbermann (inclusief een haat tegen joods uitziende bekenden, die de als goj uitziende Silbermann in stijgende mate compromitteren) waarmee de auteur (1915-1942) een genuanceerd en levendig beeld schept van een vogelvrij man, die uiteindelijk niemand meer vertrouwt.

Het verhaal van een bijzondere vrouw. Eind negentiende eeuw wordt Olga wees en begin twintigste eeuw volgt zij een opleiding tot lerares tegen allerhande maatschappelijke en familiaire weerstanden in. Zij ontmoet als kind de twee kinderen van de rijkste man uit de omgeving en wordt verliefd op de zoon, Herbert. De relatie wordt niet geduld door de ouders, maar blijft bestaan, ondanks dat Herbert een rasavonturier is en altijd weg en op zoek. De door zijn wereldberoemde roman ‘De voorlezer’ zeer bekende Duitse auteur (1944) vertelt het verhaal van Olga uit drie verschillende perspectieven in drie hoofdstukken. In het eerste hoofdstuk is Olga kind en een jonge vrouw, in het tweede is ze volwassen en een oude vrouw. Ook wordt duidelijk wie de verteller is. Het laatste hoofdstuk bevat de brieven van Olga aan Herbert. Een indrukwekkende, magistrale roman van een van Duitslands beste contemporaine schrijvers. Door gebruik te maken van een zeer terughoudende, bijna journalistieke schrijf- en vertelstijl zijn het leven van een zeer bijzondere vrouw en honderd jaar Duitse geschiedenis met elkaar verweven.

Actuele en aangenaam provocerende zedenroman van een van de bekendste Duitse auteurs die voortborduurt op haar grote succes 'Ons soort mensen'* (2016). Dora, die in de reclamebranche werkt, verhuist van Berlijn naar het fictieve dorp Bracken (deelstaat Brandenburg), samen met haar hondje, als het ware op de vlucht voor haar vriend Robert, die zich steeds meer ontpopte als te fanatieke, regeltjesgeile aanhanger van de klimaatcatastrofe. Het leven op het land blijkt, net als in 'Ons soort mensen', niet zo idyllisch als in haar voorstelling, zeker als haar buurman Gote zich voorstelt als de dorpsnazi. Ook figureren een homoseksueel paar en een eveneens racistische overbuurman. Naast de bekende scherpe maatschappijkritiek (coronamaatregelen, vooroordelen) zijn het vooral de te overwinnen tegenstellingen die opvallen, want Gote helpt haar ook door ongevraagd meubels te maken. Die dubbele relatie tussen Dora en Gote (en diens dochter Franzi), die van diep wantrouwen in een ongemakkelijke vriendschap evolueert, verdeelde de kritiek. Verheerlijkt ze hier niet onderhuids het rechtspopulisme? Het is eerder een intelligente literaire verkenning van het universele hoofdthema van tegenstellingen niet alleen uithouden, maar juist doorleven.

In deze diep-filosofische roman breekt een Zwitserse leraar radicaal met zijn leven. Door een toevallige ontmoeting op straat laat hij alles voor wat het is. Hij stuit op een boek over een overleden Portugese arts en raakt volledig in de ban van diens overrompelende en diepzinnige gedachten. Hij neemt de nachttrein naar Lissabon, spoort nabestaanden en vrienden van de auteur op en probeert diens leven te ontraadselen. Langzaam ontplooit zich een panorama, waarin het verzet tegen de dictator Salazar een grote rol speelt. De buitengewoon getalenteerde en zelfbewuste arts vraagt zich voortdurend af, wat waar en echt is en of het waard is ervoor te leven. Hierdoor wordt de Zwitserse leraar -en ook de lezer- geconfronteerd met de laatste levensvragen en met zichzelf. Al lezende ontkomt men er niet aan, antwoorden te willen krijgen of geven. Een adembenemende en magistrale roman, die dwingt tot zelfreflectie.

De raamvertelling gaat over een gezelschap uit de hogere kringen tijdens de eerste coalitieoorlogen onder Napoleon. Zij vluchten voor het Franse leger en gaan aan de andere kant van de Rijn op een groot boerenerf leven. Maar door tegenover elkaar staande politieke opvattingen ontstaat ruzie tussen de leden van het gezelschap. De barones tracht de waarden tolerantie en objectiviteit hoog te houden en zoekt naar mogelijkheden om ondanks alle verschillen in harmonie te kunnen samenleven. Een oudere heer vraagt alle aanwezenden een (fictief) verhaal te vertellen, om de spanningen iets te verlichten. Dat leidt tot zeven uiteenlopende verhalen. De beroemde Duitse schrijver, politicus en filosoof J.W. Van Goethe (1749-1832) kiest de vertelvorm van het sprookje om op zichzelf onmogelijke gebeurtenissen onder mogelijke of zelfs onmogelijke voorwaarden als mogelijk te doen voorkomen. Hij sluit qua vertelvorm aan bij Boccaccio’s 'Decamerone'. Hij is erin geslaagd een fantastische, gelaagde novelle te schrijven, die goed vertaald is door P. Lukkenaar en die veel lezers zal aanspreken. Een absolute aanrader.