Oorlog en terpentijn

Begin 2000 leert de auteur het boek “Zoon van een ‘foute’ Vlaming” van Adriaan Verhulst kennen. Hij komt daardoor te weten dat hij 20 jaar in een huis gewoond heeft dat lange tijd bewoond werd door een SS'er. De auteur ontwikkelt twee verhaallijnen. Enerzijds is er het levensverhaal van Willem Verhulst. Over zijn gezin, waarbij vooral zijn echtgenote, een pacifistisch Mientje, en zijn minnares Griet in beeld komen. De auteur schetst hoe Willem evolueert tot een overtuigde en radicale flamingant en collaborateur met de Duitse bezetter. Anderzijds is er de woning die een zekere onweerstaanbare aantrekkingskracht op de auteur had en die hij in een opwelling kocht in 1979. In de kamers van het huis liggen heel wat verhalen bezonken. Beide verhaallijnen, die elkaar afwisselen, zijn gebaseerd op historische feiten en uitgebreid bronnenmateriaal, aangevuld met de verbeelding van de auteur. Het geheel is mooi in elkaar gevlochten tot een boeiend en spannend verhaal. Waar oorlog woedt, sympathiseren mensen met de bezetter of gedragen zich als patriot of verzetsstrijder. De auteur werkte het universele thema van de collaboratie subliem uit. Foto’s van voorwerpen en plaatsen illustreren de tijd van toen. Stefan Hertmans (1951) is auteur van 'Oorlog en terpentijn' en 'De bekeerlinge'.

Verhaal dat zich afspeelt in een klein dorpje in het noordoosten van Frankrijk ten tijde van de Eerste Wereldoorlog. Het front is niet ver weg, maar raakt aanvankelijk het dorp niet. De moord op een klein meisje doet het dorp opschrikken. De procureur Destinat, die teruggetrokken leeft op zijn kasteel, is een van de verdachten. De verteller is zelf een inwoner van het dorp. Het verlies van geliefden door verschillende hoofdpersonen in de roman cirkelt rondom het centrale thema: wie vermoordde het meisje? De grijze zielen zijn de bewoners van het dorp: noch goed, noch slecht en niet echt levend, gevangen in herinneringen of ten prooi aan het noodlot. Philippe Claudel (1962), roman- en scenarioschrijver, won met dit boek de Prix Renaudot en de Grand Prix van de lezeressen van het vrouwenblad Elle.

De wereldberoemde choreograaf en artistiek leider van het Nationaal Ballet Rudi van Dantzig (1933-2012) ontpopt zich in zijn eerste boek als een begaafd auteur. Zijn herinneringen als oorlogskind dat een jaar in Friesland bij een gezin wordt ondergebracht tot een paar maanden na de bevrijding worden zeer subtiel, met een fijn gevoel voor de psychologie, een groot inlevingsvermogen, een sterke verbeeldingskracht en een trefzekere stijl verwoord. Vooral de cruciale passages waarin de kinderlijke onschuld van de hoofdpersoon het aflegt tegen de kracht van een Amerikaanse soldaat, waardoor het kind zich bewust wordt van zijn eigen homoseksualiteit - een inwijding die het verdere leven zal bepalen - worden uiterst terughoudend, smaakvol en voor niemand afstotend beschreven. Dit boek zal een groot publiek aanspreken vanwege de vermenging van de verschillende problematieken: de oorlog, het kinderleven, de ontluikende seksualiteit, en vanwege de heldere voor iedereen toegankelijke en zeker meeslepende stijl van de auteur.

In Rouen wordt in 1070 Vigdis geboren, dochter van een welgestelde christelijke familie. Als ze vijftien is, ontmoet ze de joodse David, zoon van een opperrabbijn, op wie ze stapelverliefd wordt. Na korte tijd laat ze alles achter en vlucht met hem naar Navarra. Haar vader achtervolgt haar, daarom vertrekken ze naar een kleine plaats in de Provence. Ondertussen is ze joods geworden en heet nu Sarah. Rondom hen woeden de godsdienstoorlogen. Na een korte tijd van rust slaat het noodlot opnieuw toe. De plaats wordt getroffen door een pogrom met dramatische gevolgen. Sarah overleeft met haar jongste en vlucht opnieuw, nu naar Caïro. Stefan Hertmans (1951) romanschrijver, dichter, essayist (met een groot oeuvre, waaronder 'Oorlog en terpentijn'*) schrijft vanuit de verteller deze op ware gebeurtenissen berustende roman. Hij kent de Provence goed, gaat achter de bronnen in Rouen, Navarra, Provence, Caïro en Cambridge aan en weeft op ingenieuze wijze heden en verleden door elkaar. Bloemrijk geschreven, uitstekend gedocumenteerd dramatisch verhaal dat veel lezers zal weten te vinden..

Ruim negentig jaar na het verschijnen van dit boek (in 1929) is het nog steeds een gigantisch echt, actueel verhaal. Erich Maria Remarque (1898-1970) werd met dit romandebuut terecht wereldberoemd. Het boek verhaalt van een groep jonge (19 jaar) Duitse soldaten die door hun klasseleraar Kantorek in 1916 worden overgehaald dienst te nemen in het leger. Bijna drie jaar delen ze de strijd, worden volwassen en realiseren zich dat ze 'in het landschap van onze jeugd rondstappen als bezoekers'. De een na de ander sneuvelt ten slotte. Remarque beschrijft realistisch - hij werd in november 1916 zelf onder de wapenen geroepen - maar nuchter en daardoor vaak zo beklemmend, indringend en verbijsterend de diepe kameraadschap, maar bovenal de zin- en uitzichtloosheid van het oorlogsgeweld. Inmiddels de 31ste druk van dit onvergetelijk boek, dat je steeds opnieuw beklemt en dat sinds de 25e druk in 1994 in een verzorgde nieuwe vertaling van Ronald Jonkers verschijnt.

  De tachtigjarige Indische Hardy Hardy runt een toko in Haarlem, met hulp van kameraden met wie hij een Hawaiian-band vormde en met hulp van zijn met de liefde worstelende kleindochter die interesse heeft voor zijn geluidsarchief met getuigenissen van Indische Nederlanders. Verdriet heeft hij omdat zijn in een verpleeghuis wonende vrouw hem niet meer herkent. Ook het feit dat tegenover de toko juist een Japans restaurant komt, maakt Hardy van streek. Hij komt in contact met de loge van vrijmetselaars en vertelt in zijn toelatingsrede een schokkend verhaal over moorden die hij uit wraak net na de oorlog in Indonesië gepleegd heeft. De derde roman van Goemans (1971), die prijzen won met haar eerste boeken, biedt kleurrijke personages en een vlot lezend verhaal met een lach en een traan. Maar het boek is niet in balans door alle plotlijnen. En de door de personages verstrekte uitgebreide informatie over de vrijmetselarij, Hawaiian-muziek en de oorlog en onafhankelijkheidsstrijd in Indonesië komt onnatuurlijk over. De daverende verrassing aan het slot komt wel erg uit de lucht vallen. Dit op waarheid gebaseerde verhaal over de vrijmetselaarsloge die de moorden verzweeg, kreeg door de publicatie van deze roman de nodige aandacht in de pers..  

De oude Daniel is bruut vermoord op de boerderij waar hij zijn leven lang heeft gewerkt. Hij was erg op zichzelf en zijn dorpsgenoten vonden hem maar een zonderling. De moord op Daniel is gepleegd door een jeugdbende. De auteur vervult de rol, die er is voor nabestaanden in de Belgische rechtspraak, in het proces. In het boek onderzoekt hij het leven en de dood van zijn oom in het dorp op de grens tussen Vlaanderen en Frankrijk. Daarnaast brengt hij het leven en de achtergrond van de daders in beeld. Daarmee schetst de auteur een beeld van twee totaal verschillende werelden die hier samenkomen. De rechtszaak en de levens zijn logisch ineen gevlochten en dit waargebeurde verhaal is door de auteur empathisch beschreven.