Alle namen

Het boek bevat twee (lange) brieven, een die de bekende spionne Mata Hari (1876-1917) aan haar advocaat schrijft en een van de advocaat aan Mata Hari over zijn verdediging en waarom hij denkt dat Mata Hari uiteindelijk gefusilleerd is. Margaretha Zelle werd geboren in Friesland en trouwde al jong om aan haar nare jeugd te ontsnappen. Het huwelijk mislukt en ze vlucht naar Parijs waar ze als exotische danseres de naam Mata Hari aanneemt. Ze heeft veel succes, beschermers en minnaars. Als haar succes minder wordt, krijgt ze een uitnodiging om in Duitsland op te treden. Door het uitbreken van de oorlog gaat dat niet door, maar men vraagt wel of ze wil spioneren voor de Duitsers. Terug in Frankrijk geeft ze dit meteen door aan de Fransen en wordt ze beschouwd als dubbelspion. Uiteindelijk kost dit haar leven. Maar uit de brief van de advocaat blijkt dat er geen enkel bewijs was en de veroordeling gebaseerd is op vage vermoedens. De enige fout van Mata Hari is dat ze zichzelf bleef en niet afhankelijk wilde zijn. Het is een tamelijk korte maar bijzonder boeiende roman van de Braziliaanse auteur (1947).

In 1995 publiceerde de Portugese schrijver (1922-2010) zijn meesterwerk ‘Stad der blinden’. Mede op basis van dit boek kreeg hij de Nobelprijs voor Literatuur. In 2004 kwam hij met een soort van vervolg ‘Stad der zienden’. Het is dan ook niet verrassend dat Meulenhoff met een bundeling is gekomen van beide eerder afzonderlijk uitgegeven werken. ‘Stad der blinden’ gaat over een stad waar iedereen opeens blind wordt. Welke gevolgen heeft dit voor de sociale structuren en hoe reageren de autoriteiten hierop? In ‘Stad der zienden’ komen deels dezelfde personages voor, die nu weer kunnen zien en bij de verkiezingen en masse blanco stemmen. De moraal lijkt te zijn dat nadat het Portugese electoraat jarenlang blind is geweest voor de morele corruptie van de politieke elite, ze toch eindelijk het licht hebben gezien. Deze moraal is verpakt in bijna 700 bladzijden met ellenlange zinnen, waar dialoog en verteller door elkaar heenlopen, slechts gescheiden door komma’s. Het vereist dus wat inspanning, maar de aanhouder wordt beloond.

In 'Stad der zienden' brengen de bewoners van de hoofdstad, van een niet met name genoemd land, massaal een blanco stem uit tijdens de verkiezingen. Er worden nieuwe verkiezingen uitgeschreven, maar deze keer is het percentage blanco stemmers nog hoger dan de eerste keer. Er ontstaat verwarring bij alle partijen en via afluisterpraktijken en infiltratie-acties probeert men inzicht te krijgen in de redenen van het gebeurde. De bevolking komt in opstand en de problemen stapelen zich op met rampzalige gevolgen. Deze situatie is de aanzet voor een verhaal waarin Saramago fundamentele vragen stelt bij de parlementaire democratie in zijn huidige vorm; wie heeft de macht en heeft de kiezer überhaupt nog invloed? Saramago is één van de belangrijkste hedendaagse Portugese schrijvers. Naast de vele literaire prijzen die hij mocht ontvangen, ontving Saramago de Nobelprijs voor Literatuur.