Fortuna's kinderen

'Rinkeldekink' van Martine Bijl gaat over de hersenbloeding die zij kreeg in september 2015. Na haar langdurige herstel in een revalidatieoord, waar zij vrijwel alles opnieuw moest leren, bracht ze nog enkele maanden door in een ziekenhuis, waar ze behandeld werd voor depressie. Haar taalvermogen bleef onaangetast. Over therapeuten, over welzijnstaal, de valklas en de ergotherapie, over angsten en wanen, over hoe het voelt als iemand anders in je brein is gekropen en daar de boel dreigt over te nemen schrijft ze eerlijk, met wrange humor, zonder opsmuk en daardoor indrukwekkend.

Als kind praatte Jannetje Koelewijn nooit met haar vader, er was weinig echt contact, maar aan het eind van zijn leven krijgt hij de behoefte te praten over zijn leven, huwelijk en het mislukken daarvan. Hij wil met haar praten alsof zij geen vader en dochter zijn. De neerslag van deze uitvoerige gesprekken, en die met Jannetjes moeder, vormen dit boek. Ook het leven van de grootouders en het milieu waaruit zij allen kwamen (gereformeerden uit Spakenburg) komen uitgebreid ter sprake. Wim Koelewijn (1929) was de zoon van een gereformeerde politieman uit Amsterdam en kleinzoon van een Spakenburgse visser. Hij streefde altijd naar beter en hoger. Zijn kinderen gingen allemaal studeren, zelf werd hij na zijn pensionering nog meester in de rechten, maar onderweg raakt hij zijn vrouw, de liefde van zijn leven, kwijt. Ook zijn geloof is wankel. Boeiend, indringend, zeer openhartig portret van twee mensen en hun (gezins)leven, dat zowel de aangename als de onaangename kanten laat zien, intieme details niet schuwt, soms pijnlijk eerlijk en hard is, maar altijd liefdevol. Achterin een verantwoording van de auteur. Koelewijn is redacteur bij NRC Handelsblad en publiceerde onder meer de interviewbundel 'De alledaagse dood : gesprekken over het einde van het leven'

Aminata is nog klein als ze uit de Afrikaanse binnenlanden wordt weggevoerd en in de hel van een slavenschip belandt. Op een indigoplantage in Virginia ontdekken twee oudere slaven dat ze kan lezen en schrijven en kennis heeft van kruiden en het vroedvrouwschap. Ze wordt hun geheime leerling. Een joodse handelaar neemt haar over nadat ze haar kind verloren heeft. Jaren later ontvlucht ze hem tijdens een reis naar New York. In de achterbuurten helpt ze morsige liefjes van Britse officieren te bevallen. Ondertussen bouwt ze een netwerk op, waardoor ze als vrije vrouw naar Nova Scotia kan reizen. Uiteindelijk keert ze terug in Afrika, maar haar dorp kan ze niet bereiken. Haar lange reis eindigt in Londen, waar ze een belangrijke rol speelt bij de discussies rond de afschaffing van de slavernij. Lawrence Hill stamt zelf af van Amerikaanse slaven. Tijdens stamboomonderzoek ontdekt hij de opzienbarende rondreis van sommige slaven. En hij stuit op Het negerboek, een nauwkeurige opsomming van slaven die naar Nova Scotia vertrokken, hoe oud en fit ze zijn en hoe ze hun vrijheid kregen. Het inspireerde hem tot deze meeslepende roman, die met alle indrukwekkende details geen moment vaart verliest.

Het verhaal van een man die God vreest en door hem op de proef gesteld wordt, zoals de bijbelse Job. De protagonist Mendel is een jood in het Rusland van de tsaar. Hij is getrouwd, heeft drie kinderen en is een arme, maar tevreden onderwijzer. Dan slaat het noodlot toe. Hij krijgt een gehandicapte zoon, emigreert naar Amerika, de Eerste Wereldoorlog breekt uit, hij verliest twee zonen en zijn vrouw. Als hij alle hoop heeft laten varen en met God wil breken, keert het tij. De in 1939 gestorven en voor de nazi's naar Parijs uitgweken Oostenrijkse schrijver (bekend van de 'Radetzkymars') vertelt dit verhaal met de hem eigen taalvaardigheid, die in de vertaling van W. Oranje goed tot uitdrukking komt, en met een bijna bijbelse gedrevenheid. Dit is behalve grootse literatuur ook een tijdsdocument van de tijd voor Eerste Wereldoorlog, die nu nog, bijna 80 jaar na de eerste druk, weet te boeien en grote groepen lezers zal aanspreken. Een absolute aanrader.

Sicilië, 1860. Garibaldi landt bij Marsala om het eiland in te lijven bij de nieuwe, liberale eenheidsstaat Italië. Het is gedaan met de Bourbons en met de feodaliteit: de platte, berekenende burgerij neemt de macht over. Don Fabrizio, prins van Salina, ziet deze ontwikkeling met lede ogen aan, maar voelt zich machteloos tegenover de geschiedenis en zoekt troost in de studie van sterren en planeten. Zijn pupil Tancredi echter weet zich aan te passen aan het nieuwe bestel. Hij sluit zich aan bij Garibaldi en trouwt met de dochter van een steenrijke dorpsburgemeester. De tijgerkat schetst een bedwelmend en zintuiglijk beeld van Sicilië.  

Ook dit boek van Arthur Japin (1956) is een op historische feiten gebaseerde roman met een eenzaat als hoofdpersonage. Dat deed hij eerder onder andere in de succesvolle boeken 'De zwarte met het witte hart' en 'Een schitterend gebrek', waarvoor hij in 2004 de Libris Literatuurprijs kreeg. In deze uitgave vertelt een oude Amerikaanse pioniersvrouw in retrospectief haar leven, dat boven alles bepaald is door de dag waarop haar familie tijdens een overval van indianen uiteen werd gereten: de mannen werden vermoord en een aantal van haar (klein)kinderen als buit ontvoerd. Zijzelf overleeft de aanval meer dood dan levend, maar houdt zich strijdbaar op de been door de vurige hoop haar lievelingskleindochter ooit terug te vinden. Een hartverscheurend en mooi verhaal met veel couleur locale, waarmee Japin echter dicht tegen de streekroman aanzit. Zijn proza kenmerkt zich hier door gedachten die vaak bladzijdenlang uitgesponnen en uitgelegd worden en het hoofdpersonage blijft met haar steeds herhaalde wijsheden enigszins karikaturaal.

Dit romandebuut was in Amerika een hit. Vrouwelijke lezers beschrijven hun ervaringen op allerlei websites en weblogs. Het verhaal speelt zich af in het diepe zuiden van de VS toen de zwarte bevolking nog te lijden had onder discriminatie en segregatie. In 1962 waren zwarte vrouwen geliefd als keukenmeid en als 'nanny', maar ze hadden geen rechten en konden zomaar worden ontslagen. De kloof tussen blank en zwart wordt pijnlijk voelbaar als de blanke Hilly Walters het plan oppert dat zwarte keukenmeiden van een apart toilet gebruik moeten maken. Dit plan stuit haar vriendin Skeeter tegen de borst. Skeeter, die net is afgestudeerd en schrijfster wil worden, besluit een boek te schrijven waarin zwarte vrouwen anoniem hun aangrijpende levensverhaal kunnen vertellen. Het boek is een aanklacht tegen het blanke racisme en slaat in als een bom. Hilly ontdekt in het boek enkele details die de identiteit van Skeeters vriendinnen aan het licht brengen. Met deze historische 'vrouwenroman' laat Kathryn Stockett zien wat vrouwen universeel verbindt in plaats van verdeelt. In 2011 verfilmd als 'The Help'.

Een Engels pianostemmer raakt ongewild betrokken bij de Britse koloniale politiek in Birma aan het eind van de negentiende eeuw.