Een zachte hand

Met het afscheid van haar moeder, die zichzelf op 61-jarige leeftijd doodde, is voor haar dochter de noodzaak geboren het complexe, in raadselen gehulde verleden van haar moeder te ontrafelen. Ooit was haar moeder, die opgroeide in een kinderrijk en ogenschijnlijk gelukkig gezin, een veelbelovend kindsterretje. Vanaf het moment dat zich binnen dat gezin tragische maar onbespreekbare gebeurtenissen aandienen, ontwikkelt zij zich tot een breekbare, introverte, ontroostbare vrouw. Met een schrijnend gevoel van onmacht moet de dochter aanzien hoe de neergang zich voltrekt aan haar moeder, die lijdt aan een ernstige psychische stoornis. Autobiografische roman van de Franse auteur (1966), die onder het pseudoniem Lou Delvig debuteerde met 'Jours sans faim' (2001), waarnaar ze in haar jongste, veelvuldige bekroonde roman verwijst. Met de nodige prudentie en in een geserreerde stijl richt de dochter een indrukwekkend monument op voor haar moeder, dat in de fraaie Nederlandse vertaling voor een breed publiek toegankelijk is. Met enkele verklarende noten.

De roman is opgebouwd uit verschillende verhaallijnen die soms duidelijk en soms minder duidelijk met elkaar te maken hebben, maar als overkoepelend thema de Tweede Wereldoorlog hebben. Een vluchtende ex-bewaker van een concentratiekamp, een vrouw die haar geliefde mist, een oude man die terugdenkt aan een openluchtconcert vlak na de oorlog, een meisje in een bejaardentehuis dat een oude man moet helpen eten en daar helemaal geen zin in heeft. Ook wordt via brieven en een interview de mogelijke verdwijning van de kunstenaar Franz Marc beschreven. Hij overleed in 1940, maar is misschien al eerder van de radar verdwenen. Philippe Claudel (1962), schrijver van een groot en imposant oeuvre, laat aan de hand van enkele personages de pijnlijke kant van de oorlog oplichten. Wie was er goed en wie fout, wat weten we van al die naamloze slachtoffers of de familieleden en geliefden van hen die verdwenen zijn? Een intrigerende en originele reconstructie van enkele roemloze levens die niet vergeten mogen worden. Zeer de moeite waard.

Een professor aan de Sorbonne, groot kenner van het oeuvre van Joris-Karl Huysmans, ziet zijn land in 2022 aan de vooravond van de presidentsverkiezingen steeds verder polariseren: een burgeroorlog lijkt onvermijdelijk. De traditionele partijen zijn uitgespeeld, de strijd gaat tussen het Front National en de Fraternité musulmane (Moslimbroederschap). Op de valreep doet een van de leiders een politieke meesterzet.  

De laatste uren van het leven van Jezus worden op indringende wijze, naar eigen interpretatie, beschreven. Vanaf het vonnis door Pilates, via de kruisgang naar de kruisiging tot en met de korte tijd daarna wordt de lezer meegevoerd in het door de Franse schrijfster vrij herschreven Bijbelverhaal, vanuit het perspectief van Jezus, de ik-verteller. In een lange monoloog laat Amélie Nothomb (1966), van wie meer dan twintig romans verschenen, in een prachtig proza Jezus over zijn laatste uren vertellen. Het is een heel bijzondere, literaire (en mooi in het Nederlands vertaalde) weergave. De afwisselend in België en Frankrijk wonende schrijfster ontving voor haar eerdere werk reeds veel literaire prijzen. Ook deze roman werd voor de Prix Goncourt 2019 genomineerd. Korte, uitstekend geschreven roman die helemaal past in het werk van de schrijfster.

Verhaal dat zich afspeelt in een klein dorpje in het noordoosten van Frankrijk ten tijde van de Eerste Wereldoorlog. Het front is niet ver weg, maar raakt aanvankelijk het dorp niet. De moord op een klein meisje doet het dorp opschrikken. De procureur Destinat, die teruggetrokken leeft op zijn kasteel, is een van de verdachten. De verteller is zelf een inwoner van het dorp. Het verlies van geliefden door verschillende hoofdpersonen in de roman cirkelt rondom het centrale thema: wie vermoordde het meisje? De grijze zielen zijn de bewoners van het dorp: noch goed, noch slecht en niet echt levend, gevangen in herinneringen of ten prooi aan het noodlot. Philippe Claudel (1962), roman- en scenarioschrijver, won met dit boek de Prix Renaudot en de Grand Prix van de lezeressen van het vrouwenblad Elle.

Zoals op het Indonesische eiland Sulawesi een dode baby van het volk de Toraja in de stam van een majestueuze boom een beschermende tombe vindt, zo schept de ik-figuur in deze beschouwende roman figuurlijk een laatste rustplaats voor zijn beste vriend en producer Eugène, geveld door kanker, maar ook anderen. Herinneringen die geleidelijk zullen vervagen tot een 'schetsmatige aanwezigheid'. Hij beseft 'dat schrijven een uitvaart is waarbij evenveel wordt begraven als er wordt geopenbaard', taal als onvermijdelijke vertekening van de werkelijkheid, maar tegelijk ook veerkracht biedt om door te gaan na een afscheid. De Franse auteur-cineast (1962) illustreert deze bespiegelingen contrastrijk met de emotionele en zakelijke bemoeienissen van alledag, variërend van zijn warmte voor zijn nieuwe geliefde Elena tot de kille bezoekjes aan zijn versufte moeder in het verzorgingstehuis, van zijn filmische en literaire ambities tot de doorstart van de productiemaatschappij, van verval en dood tot creatie en nieuw leven. En zo draagt deze gelaagde roman overtuigend een existentiële missie uit. Claudel brak in 2003 door met ‘Les âmes grises’.

De tweede roman van de Zwitserse auteur (1985) gaat over de jonge succesauteur Marcus Goldman die in 2008 in het huis van zijn mentor Harry Quebert zijn writer’s block probeert te overwinnen. Als in diens tuin het lijk wordt gevonden van een minderjarige waarmee Quebert een relatie blijkt te hebben gehad en hij wordt gearresteerd, probeert Goldman al schrijvende diens onschuld te bewijzen. Het boek werd in Frankrijk een publiekssucces en veelvuldig bekroond. Het sterk op Amerikaanse thrillerleest geschoeide boek (oppervlakkige karaktertekeningen en een vooral door plot en spanning gestuurd verhaal) boeit aanvankelijk, maar verliest al snel vaart en vooral krediet. De spanning wordt vaker ondermijnd door de vele, vaak onverwachte verhaalwendingen en herhalingen en de bijna pedant aandoende bespiegelingen over het schrijversvak: Queberts adviezen aan Goldman voorafgaand aan ieder hoofdstuk, de citaten uit Queberts ‘meesterwerk’ 'De wortels van het kwaad' en de flauwe echo’s van thematisch verwante literatuur als 'Lolita' van Nabokov of 'In koelen bloede' van Capote. Helaas blijkt de hype niet meer dan een met cliffhangers behangen melodrama voor een breed publiek dat in de verste verte niet kan tippen aan zijn voorbeeld Philip Roth ('De menselijke smet').

De Franse schrijfster (1937) won in 2018 de Alternatieve Nobelprijs voor de Literatuur met dit boek. Condé is wat minder bekend bij het grote publiek, maar heeft ruim 25 titels op haar naam staan. De roman vertelt het verhaal van de tweeling Ivan en Ivana, geboren in de Franse eilandengroep Guadeloupe. Hun jeugd is in eerste instantie lastig, vanwege armoede en de afwezigheid van hun vader die voor hun geboorte vertrekt naar Mali. De band van de tweeling is echter wel erg hecht - soms voelen ze zich daar zelfs ongemakkelijk bij. Op basis van hun levenservaringen en karakter maken zij uiteindelijk zeer verschillende keuzes. Ivana kiest voor een opleiding tot politieagente, Ivan bekeert zich tot de Islam en radicaliseert met alle gevolgen van dien. Thema’s in de roman zijn zeer actueel: radicalisering, de invloed van culturele context op ontwikkeling van de identiteit, de aanslagen in Parijs en racisme komen onder meer aan de orde. De roman is goed vertaald, prettig leesbaar, geschikt voor een breder publiek. Een boek om over na te denken.