Het pauperparadijs

In 1873 komt een jonge Nederlandse chemisch technoloog aan in Java, waar zijn ondernemende en vooruitstrevende familie plantages bezit. Hij begint een eigen plantage, Gamboeng, die zijn leven gaat beheersen. Ook nadat hij uit liefde is getrouwd met de levendige, gevoelige Jenny blijft alles in het teken van het afgelegen Gamboeng staan. Pas na haar zelfmoord in 1907 gaat hij begrijpen hoezeer hij haar en anderen te kort heeft gedaan en zichzelf heeft geïsoleerd door zijn onbuigzaamheid. Hella Haasse (1918), vooral bekend door haar historische romans waarin feit en fictie knap zijn verwerkt, groeide op op Java. Zij weet de sfeer van het eiland dan ook uitstekend op te roepen in deze mooie roman. Uitgaande van bestaande correspondentie en documenten, en in de van haar bekende zorgvuldige stijl, beschrijft ze fragmentarisch en uiterst boeiend de ontwikkeling van de hoofdpersonen. Dit boek werd genomineerd voor de AKO-literatuurprijs 1993.

Kleindochter Lisa reist in 2014 naar de geboorteplaats van haar grootmoeder in Oost-Oekraïne om sporen te vinden van hun vermoorde neef Kolja. Via een 'val in de tijd' ontmoet ze de fictief opgevoerde levende overgrootvader Nikolaj. Hij stamt af van het Don Kozakkenvolk en vertelt hartverscheurende verhalen over de familie gedurende een periode van ruim 100 jaar. Landbouwgronden die zijn onteigend, een gedwongen verhuizing naar de stad waarbij de familie is gesplitst, vooral ook armoede en gebrek aan voedsel. Aleksandra, zijn dochter, wordt op 18-jarige leeftijd tewerkgesteld in de Duitse oorlogsindustrie en heeft hij nooit meer heeft teruggezien. Afgewisseld met hoofdstukken van de hedendaagse stad Loegansk, waar Kolja met zijn gezin woonde. Met gebruik van een opgenomen familiestamboom, Oekraïense symbolen en een authentieke literaire vorm waarin deze bijzondere familiegeschiedenis vorm krijgt. Debuutroman van Nederlands-Oekraïense schrijver (1989) en programmamaker die eerder 'De benen van Petrovski'* (2016) schreef. Lisa Weeda werd door de jury van de Volkskrant uitgeroepen tot literair talent van 2022.

Het zit de jonge, in armoede levende Odile en haar man Koben niet mee als zij in 1847 hun boerderij dienen te verlaten. Waarom zouden ze niet ingaan op het aanbod van de Maatschappij voor Overzeese Volksplanting, die hun een gouden toekomst voorspiegelt aan de andere kant van de oceaan? Samen met vijftig streekgenoten wagen ze de oversteek, vol hoop, om na de uitputtende bootreis aan hun lot overgelaten te worden in een tropisch land. Passen ze zich aan of houden ze vast aan hun gewoontes? Zal het hun lukken daar een nieuw, goed leven op te bouwen?

Na Kristallnacht 1938 besluiten de joodse ouders van Hannelore Klein uit Berlijn te emigreren. Met veel moeite krijgen ze een visum voor Cuba en vertrekken op 13 mei 1939, maar bij aankomst weigert Cuba de 937 joodse passagiers op te nemen. Als na wekenlang onderhandelen het schip moet terugkeren naar Europa, willen Frankrijk, België, Engeland en Nederland mensen opnemen. Het gezin Klein komt eerst terecht in Amsterdam, maar na de Duitse bezetting in Westerbork, tot juli 1942 vluchtelingenkamp voor Duitse joden dat valt onder Justitie. Daarna wordt het een nazi-kamp en vanaf 14 juli 1942 vinden er de beruchte dinsdagtransporten naar de vernietigingskampen plaats. Het gezin Klein gaat naar Auschwitz, Hannelore overleeft als enige. De auteur (1927-2015) schreef haar herinneringen in 1990 op om er vanaf te zijn, niet voor publicatie. Nu zijn ze gelukkig postuum alsnog uitgegeven. Goed geredigeerd, van noten, nawoord en familiefoto's voorzien door haar zoon, schrijver Arnon Grunberg, is dit boek moedig, ontroerend en belangrijk.

Het prijzenswaardig initiatief om moeilijkere teksten toegankelijk te maken voor mensen voor wie lezen niet eenvoudig is, verdient uiteraard waardering. Het fraaie verhaal uit Douwes Dekkers' 'Max Havelaar' om die reden vereenvoudigen, roept misschien bezwaren op. Het is natuurlijk losgescheurd uit zijn historische context. Duidelijke toelichting is hier dus op zijn plaats en die is in deze uitgave ook opgenomen. Maar zelfs buiten de omvangrijke roman van Multatuli blijkt het klassieke verhaal zo sterk en authentiek, dat het, vereenvoudigd en in korte hoofdstukjes ingedeeld, niets aan kracht inboet en zeker mensen zal aanspreken. Daarom verdient dit herschreven verhaal, goed leesbaar voor iedereen in begrijpelijke taal en heldere vormgeving, zeker een kans. Voorin een zwart-wit foto. Met wereldkaart waarop Nederland en Indonesië zijn aangegeven. Verschijnt in de serie ‘Literatuur voor beginners’. Uitgave in samenwerking met het Multatuli Genootschap. Voor volwassenen en jongeren vanaf ca. 15 jaar..

Een persoonlijk verhaal van presentatrice Dieuwertje Blok over de oorlogservaringen van haar Joodse moeder Henny Gazan, die tweeënhalf jaar ondergedoken zat en in die tijd een dagboek bijhield. Na het overlijden van haar moeder vinden Dieuwertje en haar zussen een dagboek: het vertelt het verhaal van een vrolijke, intelligente jonge meid, die om de haverklap verliefd was — maar die ook meer dan twee jaar haar huis niet kon verlaten. Door de dagboekfragmenten aan te vullen met brieven, herinneringen, anekdotes en historische context schetst Blok een ontroerend portret van een inmiddels bijna verdwenen generatie, en leert hierdoor zowel haar moeder als zichzelf steeds beter kennen. ‘Dragelijke lichtheid’ is toegankelijk en warm geschreven. Met historische foto’s in kleur en zwart-wit. Dieuwertje Blok (1957) is een Nederlandse televisie- en radiopresentator en actrice. Ze presenteerde onder meer voor de KRO, VARA en RTL, en NPO Radio 4 en is het gezicht van het Sinterklaasjournaal. ‘Dragelijke lichtheid’ is haar debuut.