Moedervlekken

Otto Kadoke, de grensoverschrijdende psychiater uit Moedervlekken, is terug. Nadat het verhaal van zijn alternatieve therapie door een bekende auteur te boek is gesteld en een bestseller is geworden, raakt hij verstrikt in een web van halve waarheden, interpretaties en leugens dat hem zijn baan kost - en zijn reputatie vernietigt. Maar niet alleen dat: zijn moeder is inmiddels weer vader geworden en de verzorgster van vader ontpopt zich tot een onvermoeibare aanhangster van Christenen voor Israël. Op een dag, als alles verloren lijkt, staat een ver familielid voor de deur: in haar ziet Kadoke zijn kans om te ontsnappen. Ze voert hem - en zijn vader - naar de bezette gebieden, waar hij tegen zijn zin in als verlosser wordt onthaald.

De moeder (gestorven in 2012) van Maarten ’t Hart (1944) groeide op in Maasland in een streng gereformeerd gezin, trouwde met de streng gereformeerde grafdelver ’t Hart en hertrouwde met haar jeugdliefde. Het strenge geloof (alles is zondig), haar wantrouwen, haar angsten, haar jaloezie, koppigheid, haar afkeer van veranderingen (’geen denken aan’, was haar adagium) bepaalden haar levensgang. Ze werd beheerst door de vermeende ontrouw van haar echtgenoten. Ondanks haar kuren had Maarten ‘t Hart een sterke band met haar. In gesprekken bespreekt hij met haar geloofszaken en (de eigenaardigheden van) haar gezins- en familieleden, die soms een komisch effect hebben. Hij stelt zijn redelijkheid (en ongeloof) tegenover de godsdienstwaan en paranoia voor van alles en nog wat van zijn moeder. ‘t Hart geeft in een gevarieerde stijl in brieven, dialogen, jeugdherinneringen een intrigerend en respectvol beeld van zijn moeder. Hij tekent genadeloos het streng christelijke milieu waaruit de hij stamt en is in deze roman de boeiende chroniqueur van deze voorbije wereld.

Het gevecht om een kist tussen moeder en zoon in de openingsscène is tekenend voor wat volgt. Deze kist is de metafoor voor wat de zoon wil weten en de moeder niet kwijt wil. De eerste en laatste zin van het boek tekent hun beider leven: ’We stonden tegenover elkaar, mijn moeder en ik’, culminerend in de kernzin: ’Jij een verhaal, ik een pil’ (76). Met het notitieblok in de hand reist Van Dis in de maanden voor haar overlijden met zijn moeder door Nederland naar bekende plekken en onbekende familieleden. Zo ontfutselt hij haar de verhalen over haar familie, haar echtgenoten, haar ervaringen in de beide wereldoorlogen, herinneringen die zij altijd voor hem verborgen heeft gehouden. Als reactie op haar ervaringen vlucht zij in de esoterie. Afstoten en aantrekken, maar ook afstand nemen en afstandelijkheid bepalen hun relatie. Verantwoordelijkheidsgevoel en respect winnen het uiteindelijk. Een sterke, afwerende, zwijgzame moeder tegenover een gevoelig en hunkerend kind dat zich altijd een buitenstaander voelde. Een mooie samensmelting van autobiografie en memoires.

Als Birk, de vader van Mikael, verdrinkt, volgt een periode waarin rouw, schuld, verdriet en onmacht zijn moeder steeds verder van hem vervreemden. Ze wonen samen met een andere man, een visser, op een afgelegen eiland boven Schotland. Terwijl er ogenschijnlijk weinig gebeurt, verandert heel hun leven tot een bijna ondoenlijke opgave, met voor ieder van hen hun eigen ongeluk dat alle glans wegneemt van het ooit idyllische isolement. Het wanhopige verdriet bij het verlies van een geliefde man en vader is op indringende wijze beschreven, waar de sfeer van een eiland met een gure en eenzame ligging niet weinig aan bijdraagt. Maar door alles heen blijft ook de (verloren) liefde voor Birk voelbaar en richten zowel zoon als moeder een klein monumentje voor hem op.

Als Tommy Wieringa twaalf jaar oud is, verkiest zijn moeder een avontuurlijker leven elders. Hoewel ze zeer aan elkaar zijn verknocht, wordt hun contact sindsdien getekend door strijd. Het laatste grote twistpunt tussen Wieringa en zijn moeder is de alternatieve behandelwijze van haar borstkanker, de ziekte die haar uiteindelijk fataal zal worden. In dit fonkelende snoer van verhalen en herinneringen schetst Tommy Wieringa een even liefdevol als tragikomisch portret van hun tumultueuze relatie.

Jan Brokken (1949) is de veelgeprezen auteur van vele titels, vaak omschreven als literaire non-fictie. Zijn moeder Olga (1912-1983) en vader Han (1910-1988) kwamen in 1935 aan in Nederlands-Indië, waar zijn vader als predikant en theoloog op Celebes een speciale opdracht had tot studie van de Islam. Zij woonden in Makassar, waar zijn moeder de regionale talen Boeginees en Makassaars bestudeerde, het orgel bespeelde en naailes gaf. Brokkens verhaal is gebaseerd op 39 openhartige brieven van Olga aan haar zuster Nora in Nederland. Thema’s uit die brieven krijgen hoofdstukken in het boek, zoals Indonesische muziek, gamelan, talenstudie, Islam en inheemse cultuur. Maar het gaat ook over persoonlijke zorgen, zoals rond zwangerschap en de geboorte van haar twee zoons. Na de Japanse bezetting in 1942 worden Han en Olga met haar twee peuters apart geïnterneerd, onder ellendige omstandigheden. Zij overleven en repatriëren in 1947, voorgoed getekend door de Japanse jaren en de bloedige strijd daarna. Brokken heeft een mooi, inlevend portret geschetst van een gezin, waar het geluk tot een tragedie werd.

           Een Indiase moeder met een bevlogen en vurig karakter zwaait de scepter in het Rotterdamse gezin waarin de hoofdpersoon opgroeit. Deze jongen, die ook Ernest van der Kwast heet en later schrijver wordt, moet zich een weg naar volwassenheid zien te banen en zich ontworstelen aan zijn moeder met haar excentrieke opvattingen. De hoofdstukken lichten losse fragmenten uit Ernests jeugd uit, en dan vooral de zonderlinge streken van zijn moeder: van mensen te lijf gaan met een deegroller tot haar exuberante verzamelwoede. De luchtige, vaak ironische formuleringen roepen zulke situaties heel concreet op. Veel diepgang biedt de roman niet, maar de snedige, subtiel geformuleerde zinnetjes maken hem allerminst oppervlakkig. Hij leest als een kleurrijke schets van een onalledaagse familie. Zonder flauw te worden blijft hij tot het einde toe geestig. De auteur schreef eerder verschillende romans onder pseudoniemen, waaronder het veelgelezen en -geprezen 'Man zoekt vrouw om hem gelukkig te maken'  

Filmmaker en schrijver Cherry Duyns kijkt terug op zijn relatie met zijn moeder. Tijdens de laatste jaren van haar leven bezoekt hij haar regelmatig in haar woonplaats Wuppertal. Hij beschrijft haar ziekteproces, haar opname in verpleeg- en ziekenhuis, en haar levenseinde in 2016. Daarmee vervlochten reconstrueert hij haar tragische leven vanaf de oorlogsjaren. Dat is tegelijk een terugblik op zijn eigen leven. Cherry werd geboren in 1944 in Duitsland. Zijn vader was een Hollandse goochelaar die in Duitsland was tewerkgesteld. Daar ontmoette hij Cherry’s moeder. De twee werkten samen in de variétéwereld, maar na de oorlog was er geen werk en verhuisden ze naar Haarlem. Toen het huwelijk spaak liep werd de kleine Cherry door zijn moeder meegenomen naar Duitsland. Na enkele jaren ging Cherry weer bij zijn vader wonen in Nederland. Met korte zinnen roept Duyns op wat het betekent om afscheid te nemen, meermaals tijdens het leven en bij de dood voorgoed. In het kleine gebaar en het banale weet hij de liefde tussen moeder en zoon zichtbaar te maken. Een prachtige memoir!.