Etty Hillesum

Rembrandt van Rijn woonde vanaf zijn geboorte in 1606 tot 1631 in Leiden. Schriftelijke bronnen of getuigenissen over die jonge jaren zijn er nauwelijks. De plaquette in de stad die zijn verdwenen geboortehuis aangeeft, hangt zelfs op de verkeerde plaats. Om te weten te komen wie de jonge Rembrandt werkelijk was, moeten we volgens Blom daarom kijken naar zijn werk en de 17de-eeuwse omgeving van zijn geboorteplek. De auteur woont zelf in Leiden en houdt van zijn stad en van de schilder. Hij beschrijft minutieus en meeslepend zijn persoonlijke speurtocht door de stad en de archieven en langs de schilderijen van de meester om, vaak met gepast voorbehoud speculerend, het jonge kunstenaarsleven te reconstrueren. Het boek gaat daarmee niet alleen over de schilder, maar ook over de staat van de Republiek en de stad Leiden in het begin van de 17de eeuw. Het boeiend vertelde verhaal is rijk geïllustreerd in kleur en voorzien van een verklarend notenapparaat, verantwoording van illustraties, bibliografie en personenregister.

Na Kristallnacht 1938 besluiten de joodse ouders van Hannelore Klein uit Berlijn te emigreren. Met veel moeite krijgen ze een visum voor Cuba en vertrekken op 13 mei 1939, maar bij aankomst weigert Cuba de 937 joodse passagiers op te nemen. Als na wekenlang onderhandelen het schip moet terugkeren naar Europa, willen Frankrijk, België, Engeland en Nederland mensen opnemen. Het gezin Klein komt eerst terecht in Amsterdam, maar na de Duitse bezetting in Westerbork, tot juli 1942 vluchtelingenkamp voor Duitse joden dat valt onder Justitie. Daarna wordt het een nazi-kamp en vanaf 14 juli 1942 vinden er de beruchte dinsdagtransporten naar de vernietigingskampen plaats. Het gezin Klein gaat naar Auschwitz, Hannelore overleeft als enige. De auteur (1927-2015) schreef haar herinneringen in 1990 op om er vanaf te zijn, niet voor publicatie. Nu zijn ze gelukkig postuum alsnog uitgegeven. Goed geredigeerd, van noten, nawoord en familiefoto's voorzien door haar zoon, schrijver Arnon Grunberg, is dit boek moedig, ontroerend en belangrijk.

Een persoonlijk verhaal van presentatrice Dieuwertje Blok over de oorlogservaringen van haar Joodse moeder Henny Gazan, die tweeënhalf jaar ondergedoken zat en in die tijd een dagboek bijhield. Na het overlijden van haar moeder vinden Dieuwertje en haar zussen een dagboek: het vertelt het verhaal van een vrolijke, intelligente jonge meid, die om de haverklap verliefd was — maar die ook meer dan twee jaar haar huis niet kon verlaten. Door de dagboekfragmenten aan te vullen met brieven, herinneringen, anekdotes en historische context schetst Blok een ontroerend portret van een inmiddels bijna verdwenen generatie, en leert hierdoor zowel haar moeder als zichzelf steeds beter kennen. ‘Dragelijke lichtheid’ is toegankelijk en warm geschreven. Met historische foto’s in kleur en zwart-wit. Dieuwertje Blok (1957) is een Nederlandse televisie- en radiopresentator en actrice. Ze presenteerde onder meer voor de KRO, VARA en RTL, en NPO Radio 4 en is het gezicht van het Sinterklaasjournaal. ‘Dragelijke lichtheid’ is haar debuut.

Aan de hand van haar eigen familiegeschiedenis beschrijft journaliste Suzanna Jansen (1964) anderhalve eeuw Nederlandse armoede en wat daar aan gedaan werd, te beginnen met het heropvoedingexperiment in Veenhuizen in Drente. Jansen ontdekte dat haar overgrootmoeder in 1856 werd geboren in een van de drie grote gestichten in Veenhuizen. Hier probeerde men sinds 1823 wezen, landlopers, arme stadsgezinnen en andere arme sloebers via hard werken, tucht en orde te heropvoeden tot nuttige, keurige burgers. Een goed en toegankelijk geschreven, heel boeiend en aangrijpend stuk sociale geschiedenis. Honderd jaar pogingen om de sociale onderklasse te verheffen is erin verbonden met de persoonlijke geschiedenis van een familie die hiermee van doen had, zich aan de ellende, de vernederingen en het onrecht wist te ontworstelen en 'van een dubbeltje een kwartje' werd. Met stamboom en twee katernen met zwart-witfoto's, uitgebreide bronvermelding en verantwoording van de illustraties. Volgens demograaf Carel Harmsen van het CBS heeft 'ten minste een op de zestien Nederlanders voorzaten die een heropvoeding hebben ondergaan in de Drentse paupergestichten van de negentiende eeuw'

Prins Bernhard is zijn hele leven lang bezig geweest zijn eigen reputatie en die van zijn familie (en met name zijn geliefde moeder Armgard) op te poetsen. Tot over zijn dood in 2004 heen probeerde hij zijn verhaal naar buiten te brengen. Een verhaal dat niet strookte met de waarheid, zoals Van der Zijl in deze studie pijnlijk duidelijk maakt. Zij bestudeerde de Duitse jeugd van de in 1911 als graaf geboren Bernhard en schetst op serene wijze het milieu waarin hij opgroeide, de scholen die hij bezocht, zijn vriendschappen en zijn stage bij IG Farben in Parijs - kortom: alles voordat hij contact zocht met Juliana om haar in 1937 te trouwen. Weinig van wat Bernhard verteld heeft, blijkt te kloppen: zijn ouders waren onbemiddeld, de nazi-sympathieën waren onmiskenbaar, hij was geen adjunct-directeur bij IG Farben enzovoort. Rijk geïllustreerd (in zwart-wit) en met een soepele pen worden de eerste 34 jaren van de prins (tot 1945) meeslepend gefileerd. Hij blijkt geen held, ook geen schurk, maar een mens van vlees en bloed die tot zijn laatste snik beducht was voor de echte waarheid over zijn verleden. Met lijst van geïnterviewde personen, eindnoten, literatuuropgave, register en enkele stambomen.

Amper voor te stellen nu, maar vóór de Tweede Wereldoorlog hadden de meeste Nederlanders nog nooit een 'zwarte' man in levende lijve ontmoet. Deze als roman verpakte biografie van Joseph Sylvester beschrijft het leven van een nomade uit het Caribisch gebied, die zich na jaren zwoegen in de Verenigde Staten en Parijs uiteindelijk in Hengelo vestigde. Sylvester was een geboren marktkoopman, die naam maakte met de verkoop van Babajaba Menthol-tandpasta. Hij 'leerde Nederland tanden poetsen'. Hij trouwde met een welgestelde Hengelose vrouw die hij in Amsterdam had leren kennen. Het doorzettingsvermogen en de daadkracht van deze man moeten de lezer van nu als bijna bovenmenselijk voorkomen. Mister Menthol en zijn tijdgenoten overleven de crisis, de bezetting, de zinloze bombardementen van Hengelo. Hij onder meer door een handel in dierenvellen en de steun van Hengeloërs die hem weten vrij te krijgen uit een interneringskamp voor buitenlanders. Het boek bevat veel foto's, afbeeldingen van Menthols advertenties en van officiële documenten. In 2010 kwam een tv-documentaire over Menthol uit. Met vaart geschreven documentaire roman waarvoor veel onderzoek is gedaan; de auteur houdt zich aan de feiten, verzon voornamelijk de dialogen. Prachtig tijdsdocument. Luchtig vormgegeven..